رهیافتی به تعامل اهل کتاب با کتاب مقدّس با استفاده از معنا‌شناسی ساختاری واژۀ تحریف

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

10.22080/qhs.2023.22865.1142

چکیده

«تحریف» یکی از افعالی است که در قرآن کریم، توصیف بخشی از رفتار دینی یهودیان نسبت به کتابشان را به عهده دارد. این فعل در آیات مشابه خود جانشین‌هایی پیدا کرده که جزئیّات بیشتری از این رفتار به دست می‌دهند؛ «تبدیل»، «کتمان» و «تکذیب» به عنوان جانشین‌های تحریف، و «اخفاء» به عنوان جانشین کتمان مهم‌ترین این واژگان هستند. تأمل در واژگان همنشین و جانشین این افعال، به فهم دقیق‌تر تحریفِ نسبت داده شده به یهود، استخراج مؤلفه‌های معنایی هر کدام از این افعال و نیز فهم چگونگی برخورد اهل کتاب با کتاب مقدّس منتهی می‌شود. به همین جهت، این پژوهش از روش معناشناسی ساختاری استفاده کرده و برای واژۀ تحریف به این مؤلّفه‌های معنایی رسیده است: در کاربرد قرآن، تحریف به یک زمینۀ خاص محدود می‌شود و تنها در حوزۀ کلام مطرح است؛ تحریف غالباً دربارۀ تغییری از نوع شفاهی، و نه مکتوب، به کار رفته و با سرپیچی از دستورات الهی یا نادیده گرفتن آن ارتباط یافته است؛ یکی از شاخصه‌های مهم عمل تحریف، انحراف و به حاشیه راندنی است که نسبت به موضع اصلی کلام اتفاق می‌افتد، خواه در این انحراف، کلام با چیز دیگری جایگزین شود یا نشود؛ تحریف آگاهانه و با قصد انجام می‌شود و فعلی سهوی و از روی خطا نیست؛ تحریف رویکردی ناشایست، منفی و قابل نکوهش به کلام دارد و طبق آیات قرآن، از سوی یهود به وقوع پیوسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن ام قاسم مرادی، حسن (1393ق)، الجنی الدانی، تحقیق: فخر الدین قباوه، حلب: المکتبه العربیه.
ابن درید، محمد بن حسن (1426ق)، جمهرة اللغة، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن سیده، علی بن اسماعیل (1424ق)، المحکم والمحیط الأعظم، قاهره: معهد المخطوطات العربیه.
ابن فارس، احمد (2008م)، مقاییس اللغة، تحقیق: ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن‏ابی‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار.
ابن‌عاشور، محمدطاهر (1984ق)، التحریر والتنویر، تونس: الدار التونسیة للنشر.
ابوعبیده، معمر بن مثنی (1381ق)، مجاز القرآن، قاهره: مکتبة الخانجی.
انصاریان، نسرین (1400ش)، «تفاوت معنایی سه واژۀ «لفظ»، «کلمه» و «قول» با توجه به استعمال آن­ها در آیات»، دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، ش39: 213-202.
پیاژه، ژان (1384ش)، ساختارگرایی، ترجمۀ رضا علی اکبرپور، تهران: کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ثعلبی، احمد بن محمد (1422ق)، الکشف والبیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جوهری، إسماعیل بن حماد (1407ق)، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق: أحمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
حسن، عباس (1973م)، النحو الوافی، مصر: دارالمعارف.
خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
دینوری، عبدالله بن محمد (1424ق)، تفسیر ابن وهب المسمی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم و الدار الشامیة.
رجایی، مهدی و نسیبه براتی (1399ش)، «معناشناسی قسوة در قرآن»، مجلۀ آموزش زبان، ادبیات و زبان‌شناسی، سال3، ش2: 68-47.
سمرقندی، نصر بن محمد (1416ق)، بحر العلوم، بیروت: دارالفکر.
صالحی طالقانی، سارا (1391ش)، «معناشناسی نسیان در قرآن کریم»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
طباطبایی، محمدعلی؛ عبدالهادی مسعودی و محمدعلی مهدوی‌راد (1398ش)، «تحلیل کاربردشناختی آیات تصدیق برای پاسخ به مسألۀ تحریف تورات و انجیل»، تفسیر و زبان قرآن، ش14: 134-117.
طباطبایی، محمدعلی (1397ش)، «سیر تاریخی پژوهش‌های غربی دربارۀ انگارۀ اسلامی تحریف بایبل»، مطالعات تطبیقی قرآن کریم و متون مقدس، ش1: 82-49.
طباطبایی، محمدعلی و محمدعلی مهدوی‌راد (1395ش)، «تاریخ انگارۀ تحریف بایبل در دورۀ پیشااسلامی»، پژوهش‌های ادیانی، سال4، ش7: 28-9.
طباطبایی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانی، سلیمان بن احمد (2008م)، التفسیر الکبیر، اردن: دار الکتاب الثقافی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
عباسلو، احسان (1391ش)، «رویکرد ساختارگرایی»، کتاب ماه ادبیات، ش70: 82-77.
فاریاب، محمدحسین (1388ش)، «تحریف تورات و انجیل از دیدگاه قرآن»، معرفت، ش143: 152-137. 
فتحی، علی (1388ش)، «قرآن کریم و موضوع تحریف‌گری اهل کتاب به‌ویژه یهود»، قرآن‌شناخت، سال2، ش2: 212-167.
فراء، یحیی بن زیاد (1980م)، معانی القرآن، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1430ق)، القاموس المحیط، بیروت: دارالمعرفة.
فیومی، احمد بن محمد (2001م)، المصباح المنیر، تصحیح: محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: مکتبه لبنان.
قائمی‌نیا، علیرضا (1393ش)، بیولوژی نص، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
قرشی، سیدعلی اکبر (1371ش)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
قمی، علی بن ابراهیم (1363ش)، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
کریمی دوستان، غلامحسین و رویا آزادفر (1391ش)، فرهنگ توصیفی معنی­شناسی، تهران: انتشارات باور عدالت.
گیررتس، دیرک (1393ش)، نظریه‌های معنی­شناسی واژگانی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: نشر علمی.
مقاتل بن سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مکی بن حموش (1429ق)، الهدایة إلی بلوغ النهایة، شارجه: جامعة الشارقه، کلیة الدراسات العلیا و البحث العلمی.
مهروش، فرهنگ (1394ش)، «تاریخ انگارۀ ذکر در فرهنگ اسلامی»، مطالعات قرآن و حدیث، سال9، ش1: 78-43.
نجفی، محمدجواد؛ مرتضی سازجینی و عباس یوسفی‌تازه‌کندی (1396ش)، «بررسی تحریف تورات از نگاه قرآن کریم»، تفسیرپژوهی، سال4، ش7: 163-141.
واحدی، علی بن احمد (1415ق)، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار القلم.
Reynolds, Gabriel Said (2010), “On the Qurʾanic Accusation of Scriptural Falsification (taḥrīf) and Christian Anti-Jewish Polemic”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 130، pp. 189-202