کاربرد هنری و زیبایی‌شناختی کنایه‌های تصویری، خیالی و شعری در قرآن کریم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه مازندران

2 استاد مدعو دانشگاه مازندران

3 عضو هییت علمی دانشگاه جهرم

10.22080/qhs.2023.24298.1158

چکیده

یکی از مقوله‌های تصویرسازی در زبان کنایه است. در واقع کنایه، تعبیری هنری و غیرمستقیم از موضوع‌های گوناگون است که با استفاده از آن، معانی و مضامین ذهنی و انتزاعی به شکلی هنرمندانه و تأثیرگذار به ذهن مخاطب منتقل می‌شود. از طرفی دیگر، قرآن کریم نیز برای هدایت بشر از تصاویر هنری بسیاری استفاده کرده است که یکی از آنها کنایه‌های تصویری و شعری است تا از طریق تصویرسازی، مفاهیم انتزاعی را عینی سازد. لذا هدف اصلی این مقاله پرداختن به موضوع استفاده از کنایه‌های تصویری، خیالی و شعری به عنوان یک تکنیک هنری است که از جمله ویژگیهای خاص در شکل‌گیری ساختار آیات قرآن کریم به‌شمار می‌آید. در این مقاله، با بررسی ساختار کنایی (تصویری، خیالی و شعری) در قرآن کریم، که با شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با ذکر شواهد قرآنی، نوشته شده است، این نتائج حاصل گشته است که بسامد کنایه‌های تصویری در مقایسه با دیگر کنایه‌ها بیشتر است و معنای اولیة همة کنایه‌های تصویری مصداق عینی دارد اما معنای اولیه کنایة خیالی قابلیت تحقق در عالم واقع را ندارد. همة این کنایه‌ها از نوع صفت هستند که گاهی به شکل تمثیلی تداعی کننده لازم معنا می‌باشند و از آن به کنایة شعری نامیده می-شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 قرآن کریم
 ابن عاشور، محمد طاهر (1984)، تفسیر التحریر والتنویر، تونس: الدار التونسیة للنشر.
 ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
 آقاحسینی، حسین و محبوبه همتیان، (1394)، نگاهی تحلیلی به علم بیان، تهران: سمت.
 آلوسی، محمود أبو الثناء (بی‌تا)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
پریز، عبدالقادر (1387)، «تطوّر تاریخی کنایه در ادب فارسی و عربی تا قرن هفتم هجری»، فصل­نامۀ زبان و ادب پارسی، شمارة 38، صص 90 – 67.
تفتازانی، سعدالدین ( ۱۴۰۷)، مطوّل، قم: کتاب­خانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
 جرجانی، عبدالقاهر (1987)، دلائل الإعجاز، بیروت: دار المعرفة.
 حسینی، جعفر (1413)، اسالیب البیان فی القرآن، تهران: وزارت فرهنی و ارشاد اسالمی.
 راغب اصفهانی (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، مکتبة نزار مصطفی الباز.
رمضانی، حمیده (1390)، «بررسی کنایه در جزء 28 و 29 قرآن کریم»، پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم.
 زمخشری، جارالله ابی قاسم (1385)، اساس البلاغه، به کوشش م. ر. جویباری و جمعی از نویسندگان، قم: نسیم فردوس.
ــــــــــــــــــ (1998)، الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تحقیق: شیخ عادل أحمد عبد الموجود و شیخ علی محمد معوّض، ریاض: مطبعة العبیکان.
 شعراوی، محمد متولی (1991)، تفسیر الشعراوی (خواطری حول القرآن الکریم)، مصر: أخبار الیوم.
 شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
طاهری، علی (1394)، «بررسی سبک هنری قرآن کریم در به‌کار گیری انواع کنایه و عدول از لفظ قبیح به حسن»، پژوهش­های ادبی قرآنی، دورة 3، شمارة 3، صص 115 – 93.
 طباطبایی، محمد حسین (1997)، تفسیر المیزان،  بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
 عسکری، ابوهلال (1981)،  الفروق اللغویة، ضبط و تحقیق: حسام الدین القدیسی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
غفوری‌فر، محمد و حسینی، علیرضا (1396)، «تحلیل و بررسی بازتاب قرآن کریم در کنایه‌های عامیانه با رویکرد بینامتنیت» نشریة زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال 70 / شمارة 632، صص 187 – 167.
 المتنبی (1983)، دیوان المتنبی، بیروت: دار بیروت
 مستفید، حمیدرضا (1395)، در محضر قرآن کریم، قم: انتشارات مرکز طبع و نشر قرآن.
 مطلوب، أحمد (1980)،  البلاغة العربیة- المعانی والبیان والبدیع، الجمهوریة العراقیة: وزارة التعلیم العالی والعلمی.
 میرزا نیا، منصور (1382)، فرهنگنامة کنایه، تهران: امیر کبیر.
نصیری، روح الله (1393)، «کاربرد کنایه در پرتو آیاتی از قرآن کریم»،  سراج منیر؛ سال 5 / شمارة 14، صص 126 – 109.
 همایی، جلال‌الدین (۱۳۷۴)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر نما.