تأویل‌گرایی و ظاهرگرایی در فهم آیه اعتصام: واکاوی دو سنت تفسیری متعارض

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسنده

پژوهشگر پسا دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد(پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی) ، شماره تماس: 09142353876، reza.mollazadehyamchi@alumni.um.ac.ir

10.22080/qhs.2025.5867

چکیده

آیه ۱۰۳ سوره آل عمران، با دعوت به «اعتصام»، یکی از مبانی وحدت اسلامی را مطرح می‌کند، اما همین دعوت به یکی از کانون‌های اصلی تعارض روش‌شناختی در تاریخ تفسیر بدل شده است. این پژوهش با عبور از گزارش صرف آراء، به واکاوی ریشه‌های این تعارض می‌پردازد و با روش تحلیل تطبیقی، دو «سنت تفسیری» متعارض، یعنی «ظاهرگرایی» و «تأویل‌گرایی»، را در فهم این آیه می‌کاود. یافته‌ها نشان می‌دهد که سنت تفسیری اهل سنت، مبتنی بر رویکردی «ظاهرگرا» است که با اتکا به حجیت فهم سلف و استناد به ظواهر، روایات عام و اقوال صحابه، آیه اعتصام را به مفاهیمی غیرشخصی و متنی همچون «قرآن» یا نهادینه مانند «جماعت» تفسیر می‌کند. در مقابل، سنت تفسیری شیعه برآمده از رویکردی «تأویل‌گرا» است که بر اصل کلامی امامت استوار بوده و با محوریت بخشیدن به روایات خاص اهل بیت (ع) به عنوان کلید فهم باطن آیه، آن را به یک مرجعیت متشخص، زنده و منصوص، یعنی «ولایت ائمه اطهار (ع)»، تأویل می‌کند. این پژوهش استنتاج می‌کند که تقابل میان «ظاهرگرایی» و «تأویل‌گرایی»، ریشه در دو الگوی بنیادین و متعارض برای استمرار مرجعیت دینی پس از پیامبر (ص) دارد: الگویی استوار بر «میراث متنی-اجتماعی» و دیگری مبتنی بر «مرجعیت شخصی-الهی».

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار