1
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم و معارف قران کریم، دانشکده علوم قرآنی شاهرود، ایران
2
دانشآموخته مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
10.22080/qhs.2025.5870
چکیده
«تفسیر تنزیلی» به عنوان روشی نظاممند برای فهم قرآن کریم بر پایه ترتیب نزول سورهها، اگرچه پیشینهای دیرینه دارد، اما در قالب یک الگوی مستقل تفسیری با مبانی مشخص، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانهای، در پی تبیین مبانی خاص تفسیر تنزیلی در سه عرصه هستیشناختی، روششناختی و غایت شناختی است. یافتهها نشان میدهد که در حوزه مبانی هستیشناختی، انطباق روش تفسیر تنزیلی با نزول تدریجی قرآن به عنوان ویژگی متمایزکننده، مشروعیت و جواز این روش به عنوان شیوهای معتبر برای فهم مراد الهی، حکیمانه بودن سیر نزولی قرآن، گفتاری بودن زبان قرآن، توقیفی بودن ترتیب نزول و عدم منافات تفسیر تنزیلی با توقیفی بودن نظم آیات و سورهها، از جمله ارکان اساسی اعتبار این روش به شمار میروند. در عرصه مبانی روششناختی، مواردی چون لزوم تأسی از شیوه تعلیم و تدریس پیامبر(ص)، وجود شواهد تاریخی متقن از بهرهگیری معصومین و اصحاب از این روش، و نیز امکان ارائه تفسیر تنزیلی در قالب علمی، چارچوب اجرایی این روش را تشکیل میدهند. همچنین در حوزه غایت شاختی، یافتهها حاکی از آن است که هدایتمحوری، هماهنگی روش تفسیر تنزیلی با فطرت، و نیز امکان تحولسازی جامعه بر پایه تفسیر تنزیلی به عنوان مهمترین مبانی این عرصه به شمار می رود و استخراج یک نقشه راه عملی برای عصر حاضر فراهم می آورد. بر این اساس، تفسیر تنزیلی با اتکا بر این مبانی، نه تنها یک روش مشروع و معتبر، بلکه ضرورتی انکارناپذیر برای دستیابی به فهمی همهجانبه، پویا و کاربردی از قرآن کریم است که میتواند پاسخگوی نیازهای امروز بشر باشد.
)