بررسی معناداری آیات قرآن از منظر رویکرد تحقیق پذیری .

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، آموزش و پرورش بابلسر، ایران

2 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه مازندران

3 استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ایران

10.22080/qhs.2025.5868

چکیده

پرسش از معناداری گزاره‌های دینی، یکی از بنیادی‌ترین مسائل در حوزه فلسفه دین است که در قرن بیستم، به‌ویژه با ظهور پوزیتیویسم منطقی، اهمیتی دوچندان یافت. بر اساس اصل تحقیق‌پذیری، گزاره‌ای معنادار است که یا تحلیلی باشد یا تجربیِ تحقیق‌پذیر باشد (قابل تأیید یا ابطال از طریق مشاهده و تجربه). بر این اساس، بسیاری از پوزیتیویست‌های منطقی، گزاره‌های دینی از جمله «خدا وجود دارد» یا «روح انسان جاودانه است» را فاقد معنا می‌دانند؛ زیرا نه تحلیلی‌اند و نه آزمون‌پذیر تجربی پس با این حساب تمام گزاره‌های قرآنی، به‌ویژه آنهایی که به خداوند، وحی، معاد و مفاهیم متافیزیکی اشاره دارند، غیرمعنادار تلقی می­شوند. این نوشتار با بهره­گیری از منابع کتابخانه­ای و همچنین رویکردی تحلیلی-انتقادی می‌کوشد میزان تحقیق‌پذیری برخی گزاره‌های قرآنی را بررسی کند و به این پرسش اساسی پاسخ دهد که آیا آیات قرآن کریم بر پایه معیار تحقیق‌پذیری تجربی می‌توانند معنادار تلقی شوند یا خیر؟ در این راستا، آیات متعددی از قرآن کریم از دیدگاه نظریه تحقیق پذیری تحلیل شده‌اند. بررسی این آیات نشان می‌دهد که برخی گزاره‌های قرآنی، مانند دعوت به مشاهده طبیعت، از منظر علوم تجربی قابل تحلیل و ارزیابی‌اند. اما در مقابل، گزاره‌هایی که به ساحت متافیزیکی تعلق دارند، از چارچوب تحقیق‌پذیری تجربی خارج‌اند. این امر ما را با این مسئله روبه‌رو می‌کند که معیار پوزیتیویستی تحقیق‌پذیری، ملاک مناسبی برای سنجش معناداری است یا خیر. عده­ای معتقدند که چنین رویکردی، افق معرفتی انسان را به شکلی نابه‌جا محدود می‌کند .در نهایت، این پژوهش نشان می‌دهد که معیار تحقیق‌پذیری، هرچند در علوم تجربی ابزاری کارآمد است و همچنین می تواند به ما کمک کند با اغماض برخی گزاره­های دینی را معنادار بدانیم، اما برای داوری درباره معناداری عموم گزاره‌های دینی، ناکافی به نظر می‌رسد و غالب این گزاره­ها را فاقد معنا می­شمارد. معناداری گزاره‌های دینی، به‌جای آنکه صرفاً در قالب آزمون‌پذیری تجربی سنجیده شود، باید در افقی گسترده‌تر و در چارچوب‌های عقلی، زبانی و تفسیری نیز تحلیل گردد.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار