1
عضو هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران
2
گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران
10.22080/qhs.2025.5866
چکیده
آیات مستثنیات به آیات مکی در سورههای مدنی و آیات مدنی در سورههای مکی گفته می‌شود. نخستین بار برخی صحابۀ پیامبر اکرم(ص) از جمله ابن‌عباس به وجود آیات مدنی در سورههای مکی و آیات مکی در سورههای مدنی اشاره کردند. تصریح بر برخی از این آیات در تفسیر تابعان نیز دیده می‌شود. حَبَنَّکِه المیدانی از مفسران معاصر اهل سنّت است که به سبک تنزیلی تفسیر معارج التفکّر و دقائق التدبُّر را به رشتۀ تحریر درآورده و معتقد است که در 32 سوره مکی و 3 سوره مدنی، آیات مستثنیات وجود دارد. او اقتضای حکمت الهی و حال مخاطب را دلیل اصلی وجود مستثنیات می‌شمارد. این مقاله از نوع کیفی و روش گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه‌ای است که با نگاه انتقادی مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه حَبَنَّکِه در خصوص مدنی بودن آیات10، 11و20 سورۀ مکی مزمّل، متأثر از پنج محور کم‌توجهی به ظرافت‌های ادبی، نادیده گرفتن انسجام محتوایی، کم‌توجهی به سیاق، وجود تناقض و کم‌دقتی در نقد روایات از حیث گزارش‌های تاریخی است. در مقابل سیاق درون‌متنی سوره، تناسب آیات و بهره‌گیری از دیگر تفاسیر نشان می‌دهد سوره یکپارچه و نزول این آیات با آیات پیشین و پسین در دوران مکی بوده و ادعای حَبَنَّکِه در رابطه با آیات مستثنیات سوره مزمّل صحیح نیست.
)